«بهین سخنْ سخنِ پارسیِّ سلمان است» | در نسبت یار ایرانی پیامبر اسلام(ص) و زبان و ادب فارسی
چنان که نوشته اند ــ و البته با نادیده گرفتن اختلافات جزئی ــ روزبه، پسر بدخشان، یکی از اهل سرزمین فارس بوده و آیینی از آیین های ایرانیان داشته است.
شریف شیرزاد | شهرآرانیوز؛ وجه معنوی یار ایرانی پیامبر اسلام چندان پررنگ است که وجوه دیگر او دربرابرِ آن کمابیش رنگ باخته اند و به چشم نمی آیند؛ اما سلمان فارسی ــ مثلاــ در روایی و پایستگی زبان مادری خود هم نقشی مؤثر ایفا کرده است. این صحابی بزرگ پیغمبر(ص) در ادب فارسی، به ویژه در سده های میانی، فراوان بروزوظهور یافته است، اما ــ مهم تر از آن ــ خود ــ مستقیم و غیرمستقیم ــ عاملی تأثیرگذار در نفوذ بیش از پیش فرهنگ ایرانی و زبان فارسی بوده است. هشتم صفر، که به روایتی روز درگذشت این مرد برجسته تاریخ ایران و اسلام است، برای پرداختن به وجوه این چنینی او مناسبت دارد.
چنان که نوشته اند ــ و البته با نادیده گرفتن اختلافات جزئی ــ روزبه، پسر بدخشان، یکی از اهل سرزمین فارس بوده و آیینی از آیین های ایرانیان داشته است، اما آرام آرام از سرزمین مادری و دین پدری خود کناره می گیرد و با آگاهی از ظهور پیامبر عربی و آیین جدیدش به او می پیوندد. (اینک، کاری به چگونگی این جابه جایی نداریم.) ولی کار او اینجا تمام نمی شود و بالا می گیرد، چندان که در نزد پیامبر و ــ به تبع ــ پیروان او جایگاهی والا می یابد و البته ــ شاید براثر نژاد و زبان خود ــ حسادت ها برمی انگیزد که خوشبختانه، به پشتیبانی حضرت محمد(ص) و امام علی(ع)، دردسری برایش ایجاد نمی کند.
بااین تفاصیل، به نظر می رسد که سلمان در رساندن و شناساندن فرهنگ و زبان خود به اعراب، و ازآن جمله، مسلمین، و، درمقابل، رساندن و شناساندن فرهنگ و زبان عرب به هم وطنان خود مؤثر بوده باشد. اما کیفیت این تأثیرگذاری و پیامدهای آن همچنان محل سؤال است. بااین همه، تأثیرات او را ذیل سه دسته می توان بررسید: ۱- دینی و مذهبی ۲- سیاسی و نظامی ۳- ادبی. آنچه مهم است اینکه همه این ها ازطریق زبان محقق شده است و به همین دلیل می شود گفت که پسوند «فارسی» در نام او اهمیتی افزون دارد و ازاین نظر باید بیشتر محل توجه باشد.
سلمان که به نزد پیامبر رسید، عربی نمی دانست، یا آن اندازه نمی دانست که بتواند پیامبر اسلام و رسول آن را به خوبی دریابد. او نخستین تن از فارسی زبانان بود که به دین تازه گرویده بود و بنابراین کار سختی پیش رو داشت، اما پس از پیمودن این مسیر می توانست هم زبانان خود را از این گرفتاری نجات دهد. آن طورکه گفته اند، سلمان، پس از مدتی، به خواهش اهل فارس، سوره «فاتحه» را به زبان مادری خود برگرداند تا آن ها مفهوم یکی از بخش های نماز را بهتر دریابند. بدین ترتیب، این صحابی ایرانی پیامبر اولین مترجم قرآن به فارسی بوده است.
اما برخی از تاریخ نگاران و اسلام شناسان این را داستانی ساختگی می دانند. آذرتاش آذرنوش، مدیر فقید بخش ادبیات عرب در مرکز «دایرةالمعارف بزرگ اسلامی»، دراین زمینه گفته است: «این ها قصه های عامیانه بوده که به کتب تاریخ راه پیدا کرده است و وثاقت تاریخی ندارد. دلیلی که می توان در این باره مطرح کرد آن است که سلمان زبان عربی را به درستی بلد نبود و من در این زمینه به چندین روایت برخورد کرده ام. دوم اینکه سلمان قرآن را برای کدام ایرانیان ترجمه کرده است؟! در آن زمان ایرانیان قابل توجهی به اسلام رو نیاورده بودند. چه بسا ترجمه های شفاهی میان افراد وجود داشته است، اما ما از آن ها مطلع نیستیم.»
درمقابل، برخی در تأثیر دینی و مذهبی سلمان اغراق کرده اند و با نسبت دادن بددینی و فریبکاری به او فتنه گرش خوانده اند. ازاین جمله، برخی آیه ۱۰۳ سوره «نحل» را («و نیک مى دانیم که آنان مى گویند: ‘جز این نیست که بشرى به او مى آموزد.’ [نه؛ چنین نیست، زیرا] زبان کسى که [این] نسبت را به او مى دهند غیرعربى است و این [قرآن] به زبانِ عربى روشن است.») در شأن سلمان پنداشته و او را منافق دانسته اند. باری، این گروه، که بیشتر از یهودیان و اعراب متعصب اند، دلیل محکمی برای اثبات ادعای خود در دست ندارند.
به هرروی، نقش سلمان فارسی و پیشینه فرهنگی و زبانی فارسی زبانان در اسلام، از هر سو که بنگریم، برجسته و حتی اغراق آمیز می نماید، تاآنجاکه آذرنوش، همان جا گفته است: «در این قرون، زبان فارسی آن قدر نیرومند بود که بتواند خود را بر جامعه عربی زده آن روز تحمیل کند. این نکته عرب ها را تحریک کرد که چندین حدیث در ذم زبان فارسی جعل کنند. ایرانی ها هم بیکار ننشستند و حدیث خوشه پروین با این مضمون را اختراع کردند که اگر علم در خوشه پروین هم باشد عده ای از سرزمین پارس به آن دست می یابند. من، درعین شهرت، این حدیث را جزء جعلیات می دانم.»
در پایان، اشاره به سخنان فارسی گاه به گاه سلمان دربین عرب زبان ها خالی از لطف نخواهد بود. ازاین جمله، مشهور است که او در ماجرای سقیفه و در دفاع از امیرالمؤمنین که مظلوم واقع شده بود، در خطابی عتاب آمیز به غاصبان، گفته است: «کردیت و نکردیت.» این جملات دستمایه محمدرضا شفیعی کدکنی در سرودن یک شعر قرار گرفته اند که اینجا بخش های آغازین آن را نقل می کنیم: «کردید و نکردید/ میراثِ تبارِ خِردِ آینه ها را/ کآن پیر همی جُست نشانْشان به چراغی/ تا یابد از آن آینه مردان مگر اینجا/ در ظلمتِ هنگامه ایام سراغی/ زاندیشه عشاق وز آفاق ستردید.»
*مصراعی است از سلمان ساوجی که در آن به زیبایی شعر خود را ستوده است. صورت کامل بیت ازاین قرار است: «به یمن معجز دین محمدی امروز/ بهین سخن سخن پارسی سلمان است».
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
